با مهمترین عیوب فرش‌ آشنا شوید

عیب ناهنجاری و عارضه ای است که بر اثر آسیبها و آفتها بر فرش و مواد اولیه آن وارد می شود و نه تنها از زیبائی و بهنجاری فرش ها می کاهد، بلکه بهره دهی کامل و عمر مفید آن را نیز کاهش می دهد. ممکن است این عیبها در مرحله تهیه مواد اولیه، یا بافت فرش یا در مراحل نهایی چون حمل و نقل و یا بعد از استفاده بوجود بیاید، ایران مهر در این مقاله به بررسی عیوب فرش خواهد پرداخت تا برای رفع نواقص آن کوشش کنید.

عیوب فرش
عیوب فرش به دلایلی چون آسیب به مواد اولیه ، آسیب به بافت فرش و یا در زمان حمل و نقل به آن وارد می‌شود. اصیل نبودن ، بافت نامرغوب ، پوکی ، پیچیدگی ، بالا زدگی ، پایین زدگی ، کجی ، رنگ رفتگی ، پارگی ، تقلب در بافت ، غلط بافی ، شل شدگی ، کوبیدگی و بسیاری از موارد دیگر ازجمله عیوب فرش هستند.

اصیل نبودن طرح و نقش
گاهی فرش اصیل نیست یعنی نقشه آن بر اساس معیارهای خارجی و یا ناشناخته بافته شده است و از طرح های فرهنگی ، قومی ، طبیعت زندگی و آداب و رسوم الهام نگرفته است. هر چه فرش اصیل تر باشد درزمینه تجاری نیز ارزش بیشتری خواهد داشت در غیر این صورت اصیل نبودن آن جزء عیوب فرش شمرده خواهد شد.

بافت نامرغوب
گاهی ممکن است قالی از بافت مرغوبی برخوردار نباشد که به دلایل مختلفی چون معیوب بودن ابزار قالیبافی و یا متناسب نبودن خامه با رج نقشه می‌باشد. گاهی ممکن است در بافت و چله کشی دقت لازم و کافی به خرج داده نشده باشد و فرش کیفیت پایینی داشته باشد که عیب بزرگی به شمار می‌آید.

بالا زدگی و پایین زدگی
بالا زدگی زمانی رخ می‌دهد که مواد اولیه به کار رفته با رج شمار فرش متناسب نباشد و یا بافنده با مواد و اندازه های آن آشنایی کافی نداشته باشد و موادی را به کار ببرد که به علت عدم تناسب با رج شمار فرش باعث دراز شدن فرش شود. پایین زدگی نیز که سبب کوتاه شدن میشود به دلیل نمره های نامتناسب و عدم تطابق مواد اولیه با رج شمار فرش میباشد.

پوکی و توخالی بودن فرش
یکی دیگر از عیوب فرش توخالی بودن آن است که دلیل آن ضخیم بودن چله فرش نسبت به حالت استاندارد خود است که سبب می‌شود قالی نامرغوب شود و حالت سبک و توخالی پیدا کند. علت تهیه چله با ضخامت بیشتر، کم کردن مدت‌زمانی است که فرش بافته می‌شود و یا صرفه‌جویی در مواد مصرفی مثل ابریشم ، خامه و نخ است که درنهایت استحکام فرش را کم خواهد کرد.

پیچیدگی فرش
در قالیبافی عملیاتی به نام دفتین زدن وجود دارد که باید یکسان و یکنواخت انجام گیرد ؛ حال اینکه در برخی از شهرهای ایران به دلیل فرهنگ محلی این عمل باقدرت بیشتری انجام می‌شود و آن را بیشتر می‌کوبند که این موضوع سبب میشود قالی دچار انحراف شود و در عرض خود دچار پیچیدگی شود. این عیب سبب می‌شود لبه های فرش لوله شوند که قابل حل هم نمیباشد.

ترنج داشتن از عیوب فرش
به وسط قالی که تمام زوایای فرش از آن نقطه در فاصله یکسانی باشند ترنج فرش می‌گویند. گاهی هنگام بافت قالی ممکن است تمام جوانب آن باهم هماهنگ نباشند و سبب ایجاد مشکل ترنج در فرش شوند. در این حالت گفته میشود که فرش ترنج دارد و یا خواهند گفت که ترنج فرش در وسط نیست.

جویدگی از عیوب فرش
گاهی به دلیل استفاده از قیچی کند که تیز و سالم نیست ، قیچی کردن به درستی انجام نمی شود و سبب ایجاد بره بره شدن و یا جویدگی در فرش می‌شود. در این حالت فرش در برخی نقاط صاف است اما در قسمت های دیگر یکنواخت نیست. در واقع مانند این است که سطح فرش صاف و یکدست نیست و کمی زیردست پستی و بلندی دارد. در عملیات قالی بافی قیچی کردن باید بامهارت و دقت صورت گیرد تا خاب فرش یکنواخت و یک دست شود.

خلوتی در نقش
هر چه طرح فرش بیشتر باشد بافت آن زیادتر و نیازمند دقت بیشتر خواهد شد یا اصطلاحا پرکار است. فرشی که سراسر گل بوته است و طرح های ظریفی دارد باید زمان بیشتری برای بافت آن صرف کرد تا همه قسمت ها مشابه و قرینه باشند ، در غیر این صورت اگر تفاوتی وجود داشته باشد و قسمتی خلوت تر باشد فرش دچار عیب خلوتی خواهد شد.

رنگ رفتگی
رنگ رفتگی عیبی است که دلایل مختلفی دارد. اگر قبل از رنگرزی الیاف آن را صابون شور نکنند پشم ها به خوبی رنگ نمی‌گیرند و این اتفاق را در بافت فرش نشان می‌دهند. گاهی شستشو و یا نور زیاد سبب رنگ رفتگی قالی خواهد شد و ظاهر آن را نازیبا می‌کند. و گاهی نیز اسید شوری فرش بعنوان فرش های مدرن که باعث کاهش عمر مفید فرش می شود.

 بیشتر بخوانید:

10 قانون برای فرش پهن کردن

روانشناسی رنگ ها در انتخاب رنگ فرش

شل شدن چله ها

گاهی به دلایلی چون تفننی بودن بافت قالی ، تغییر فصل ، رطوبت ، سرما و گرمای محیط بافت قالی مدت زمانی که قالی بافته می‌شود طول خواهد کشید. برخی نیز به دلیل فعالیت های دیگری نظیر کشاورزی و دامداری بافت را دیرتر به سرانجام می رسانند. در این صورت با شل شدن چله رو به رو می‌شویم که ماندگاری و دوام آن را نیز کاهش می‌دهد ؛ طوری که حتی ممکن است در حین دفتین پاره شود و مجبور به گره زدن چله های پاره شده شویم. این گره از رو و پشت فرش دیده خواهد شد حتی بعد از شستشوی فرش آشکار می‌شود که سبب بروز عیب در قالی می‌شود و آن قسمت از فرش نامرغوب خواهد بود.

دو دست شدن یکی دیگر از عیوب فرش
گاهی ممکن است بافنده ای در وسط کار بافت را رها کند و ادامه آن را به دیگری بسپارد ، در این صورت فرش توسط ۲ نفر بافته خواهد شد و به عیبی به نام دو دستی دچار می‌شود زیرا هر بافنده ضربه های دستی باقدرت متفاوت دارد و حرکات دستش متفاوت خواهد بود. به نوعی میتوان گفت هر بافنده شرایط روحی و جسمی متفاوتی دارد که در بافت فرش تأثیرگذار خواهد بود.

رگه داشتن از دیگر عیوب فرش
گاهی سطح یا پشت فرش رگه یا رگه هایی ناهماهنگ دارد و به حالت خطوط باریکی با رنگ روشن و یا تیره نمایان می شوند که علت آن بدرنگ بودن خامه ها و یک دست نبودن آن است. گاهی ممکن است رنگرز دقت لازم را نداشته باشد و خامه در قسمت خارجی خود که رگه دار شده است رنگ گرفته ولی رنگ به مغز آن جذب نشده باشد. این حالت زمانی که کار بافت به اتمام می‌رسد و بافنده آن را قیچی می‌کند معلوم می‌شود. در این حالت رنگ به قسمت درونی پشم نرسیده و به صورت رگه خود را نشان میدهد.

سره داشتن فرش
فرشی که در تمام مراحل به خوبی بافته شده است و در مرحله نصب دار قلی ، چله کشی و بافت آن با دقت عمل شده باشد با قرار گرفتن روی سطح صاف و انداختن قسمت بالا و پایین آن روی هم چهار گوشه فرش مساوی خواهند شد و روی هم منطبق می شوند که در این حالت می‌گوییم فرش بدون سره است اما در حالتی که بالا یا قسمت پایین فرش کوتاه تر و بلندتر از قسمت دیگر باشد آن فرش سره دار است و دچار نقص می‌باشد.

سرکجی
یکی از عیوب فرش سرکجی و یا شانه داشتن است. در این حالت با تا کردن طول فرش و قرار دادن یکنیمه طولی روی نیمه دیگر پی به بیشتر بودن طول یک سمت آن خواهیم برد که عیبی آشکار در فرش خواهد بود و ظاهر آن را نازیبا می‌کند. در واقع دو ضلع بلند فرش به یک اندازه نیست.

بدقواره شدن
اندازه فرش باید در حالت استانداردی باشد. اگر طول و عرض و یا حتی یکی از آنها اندازه استانداردی نداشته باشد می‌گویند که فرش بدقواره است که یا پهن خواهد بود و یا دراز. گاهی این تغییر اندازه بر اساس سلیقه مشتری و سفارش او بافته می‌شود اما در حالت عادی این اندازه باید استاندارد باشد.

کوبیدگی فرش
اگر تعداد لاهای پود ضخیم و یا نازک را کم کنند و دفتین را در بخشی از فرش محکم تر بکوبند سبب می‌شود در بخشی از فرش تراکم و کوبیدگی بیشتر باشد که سبب بروز عیب در فرش می‌شود ، به این حالت کوبیدگی در فرش می‌گویند. تعداد لاها را نباید کم و زیاد کرد و دفتین باید یکنواخت زده شود.

کیسی
گاهی در حاشیه اول و آخر برخی فرشها و یا حاشیه های بغل آن جمع شدگی را خواهید دید و قالی حالت اضافه تری در بخش های کناری خواهد داشت و برجسته میشود. این عیب را در فرش ها کیسی میگویند که ظاهر فرش را نازیبا می‌کند و آن را در معرض ساییده شدن قرار می‌دهد. همچنین پرزها در ناحیه کیسی زودتر نابود میشوند. علت اینکه در برخی فرش ها این عیب نمایان میشود وجود شیئی در زیر دار قالی است مانند سر پرزهای اضافی و وسایل دیگر که سبب ایجاد کشش در قالی و فشار چله و دستگاه خواهند شد و در اصطلاح جا باز می‌کنند.

کف ساده بودن فرش
گاهی تنها یک رنگ در فرش به کار گرفته میشود و از لحاظ داشتن طرح  پر نخواهد بود که به آن کف ساده می‌گویند و هنر خاصی را در این فرش نخواهید دید. بهتر است فرش هایی بافته شود که مورد پسند مشتری و بازار باشد و نقش های متنوعی داشته باشد. فرش کف ساده در برابر دو رنگ شدن آسیب پذیرتر است.

لوچه داشتن فرش
وقتی یکی از گوشه های فرش با دیگر گوشه ها فرق داشته باشد می‌گویند فرش لوچه دار شده است و به شکل نوک کجی در می آید. در این حالت نسبت به سایر گوشه ها عرض و طول بلندتری خواهد داشت و لب آویزان می‌شود. علت بروز این مشکل دقت نداشتن در زمان بریدن ، جدا کردن فرش بافته شده از دار ، شل شدن چله ها و زمان پایین کشی فرش خواهد بود.

ضعیف بودن نقشه از عیوب فرش
گاهی فرش عیبی دارد که شاید به چشم نیاید ، این عیب نداشتن نقشه و ضعیف بودن طرح آن است. فرش باید جذاب باشد و پیام خاصی را منتقل کند و یا ریشه در فرهنگ و تاریخ داشته باشد تا بیننده نسبت به آن رضایت نشان دهد و او را خوشحال کند. نداشتن نقشه خوب یکی دیگر از عیوب فرش خواهد بود.

پارگی فرش
گاهی با پارگی در حاشیه فرش رو به رو می شویم که ممکن است ۲۰-۱ سانتیمتر باشد. گاهی سوراخ هایی نیز در قالی دیده می شود که از عیوب آن به شمار خواهد آمد. عواملی که باعث این حالت می‌شوند شامل نداشتن دوخت صحیح در پایین قالی های فارسی باف است و گاهی نیز به علت ایجاد سوراخ در قسمت سوزن دوخت است. استفاده زیاد از نخ پنبه به جای نخ پشمی نیز سبب ایجاد این مشکل خواهید شد.

غلط بافی
اگر سواد نقشه خوانی نباشد و دقت کافی به خرج داده نشود سبب ایجاد عیب هایی در فرش خواهیم شد که اصلاح پذیر نیست. مثلاً نقشه به صورت کامل بافته نمی‌شود و یا به جای عوض شدن لچک ، ترنج عوض خواهد شد. ممکن است گلها به شکل واقعی خود بافته نشوند و حالت به هم ریخته ای داشته باشند.